Encyklika „Dominum et Vivificantem” wydana 18 maja 1986 r., wraz z wcześniejszymi „Redemptor hominis” i „Dives in Misericordia”, tworzy swoisty tryptyk o Bogu w Trójcy Świętej. Tytuł nawiązuje bezpośrednio do credo nicejsko-konstantynopolitańskiego – wiary w „Pana i Ożywiciela” – wiary pierwszego Kościoła. Ojciec Święty, nawiązując do fundamentów naszej wiary, przedkłada prawdziwą summę teologiczną, w której ukazuje światło Prawdy w czasach współczesnych. W zamknięciu tryptyku Papież w jeszcze większym stopniu skupia się na uczestnictwie człowieka w życiu Boga i obecności Boga – w Osobie Ducha – w życiu Kościoła.
Myślą przewodnią dokumentu są słowa Chrystusa z Ewangelii św. Jana – „On zaś, gdy przyjdzie, przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie” – odnoszące się do roli i działania Parakleta. Stanowią one także zadanie postawione Kościołowi, przez który objawia się moc i działanie Duch w świecie. Jego istotą jest jednak nie tyle przypominanie o grzechu, a o odpuszczeniu grzechu, o ogromie łaski, która wylewa się na grzeszników.
Jan Paweł II zwraca także uwagę na głębokie pragnienia ludzkich serc dziś – tak podobnych do serca Samarytanki – które tęsknią za Bogiem, za odkryciem Jego głębi, ogromu miłosierdzia i czułości, pełne nadziei wniknięcia w tajemnicę nowego stworzenia ukrytego w Nim. Tylko w Duchu człowiek jest w stanie przeniknąć tę tajemnice, bo tylko Duch jest Dawcą życia w świecie: jak utworzył ciało Syna w łonie Maryi, tak dziś tworzy Kościół z nas.
